Προσφυγικό

ΠΗΓΕΣ

 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ

ΜΕΡΟΣ Α’

1.     Ο διωγµός του 1914

 

ΠΗΓΗ

 1 Το 1912, στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέµων, το ευρωπαϊκό τµήµα της Αυτοκρατορίας -η Ρούµελη- παρέµενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονοµικά και η πιο ανεπτυγµένη πολιτιστικά της επικράτειας. Αν εξαιρέσουµε τη Σµύρνη, όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν συγκεντρωµένη µεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης. Τέλος, την περιοχή αυτή δεν την κατοικούσαν µόνον Έλληνες, Βούλγαροι και Σέρβοι. Ένα σηµαντικό τµήµα του πληθυσµού απαρτίζετο από Τούρκους, οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία. Ένα χρόνο αργότερα, το 1913, οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας, οι οποίοι ήταν, κατά µεγάλο µέρος, οι ίδιοι Ρουµελιώτες, είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούµελη, µε εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη, την πόλη της επανάστασής τους το 1908. Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασµένη από τον κύριο πνεύµονά της, επρόκειτο για χωρίς προηγούµενο καταστροφή. Επί πλέον, έχοντας απωλέσει µεγάλο µέρος του µη µουσουλµανικού πληθυσµού του, το δήθεν «οθωµανικό έθνος», αναδιπλωµένο στην Ανατολία, κατέληξε να είναι πολύ λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο µουσουλµανικό παρά χριστιανικό. Εξ ου και η σηµασία που δόθηκε το 1914, στον πανισλαµισµό. Αλλά σαν να µην έφθαναν όλα αυτά, στις 13 Φεβρουαρίου 1914, οι µεγάλες δυνάµεις αποφάσισαν πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ’ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέµου, έπρεπε ν’ αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο. Παρά ταύτα, η Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τµήµα της µικρασιατικής ηπείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση. Έτσι, το 1914, η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα µεταξύ της Ελλάδας και της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέµα των νήσων του Ανατολικού Αιγαίου. Για να εξασφαλίσει τον έλεγχό τους, καθεµιά απ’ τις δυο χώρες προσπαθούσε να κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία. Λίγο πριν δολοφονηθεί, τον Ιούνιο του 1913, ο πρωθυπουργός, στρατηγός Μαχµούτ Σεβκέτ πασάς δήλωνε: «Στη διάρκεια του βαλκανικού πολέµου µάθαµε να σεβόµαστε τον ελληνικό στρατό όπως και τον στόλο της ο οποίος δεν µπορεί να συγκριθεί µε τον παλαιό στόλο του τουρκοελληνικού πολέµου 108 [του 1897]. Κατά τη γνώµη µου, η µεγαλύτερη υπηρεσία που πρόσφερε ο Βενιζέλος στη χώρα του ήταν να διοργανώσει τις στρατιωτικές δυνάµεις του έθνους… Θέλω να προσφέρω την ίδια υπηρεσία στη χώρα µου» (Djemal Pasha, Memories of a Turkish Statesman, 1913-1919 - Αναµνήσεις ενός τούρκου πολιτικού ανδρός, 1913-1919, Νέα Υόρκη, Arno Press, 1973, σ. 67). Ο υπουργός ναυτικών και µέλος της τριανδρίας των Ενωτικών, Τζεµάλ πασάς έγραφε πως το 1914 «ο µοναδικός µας στόχος στη ζωή ήταν να γίνει ο στόλος µας ανώτερος από τον ελληνικό στόλο µόλις αυτό θα καθίστατο δυνατό». Το συµπέρασµά του ήταν πως δεν χωρούσε καµιά αµφιβολία πως σύντοµα θα γινόταν µια αποφασιστική αναµέτρηση µε την Ελλάδα. Αυτή λοιπόν ήταν η πολιτική ατµόσφαιρα στο Αιγαίο το 1914, όταν παράλληλα µε το δράµα των Τούρκων προσφύγων που κατέφευγαν στη Μικρά Ασία, εµφανίσθηκε και το πρόβληµα των Ελλήνων προσφύγων που κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση.

 ∆. Κιτσίκη, Ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924), εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1988, σσ. 185-187

ΠΗΓΗ 2

 Προοίµιο των διωγµών ήταν ο εµπορικός αποκλεισµός του 1909 και του 1911. Η ατµόσφαιρα όµως άρχισε να γίνεται έντονα ανθελληνική το 1913, µετά την πτώση της «Φιλελεύθερης Ενώσεως» και την ανατροπή της κυβερνήσεως του Κιαµήλ πασά που διαδέχθηκε η δικτατορία του νεοτουρκικού κοµιτάτου (Ιούνιος 1913). Το εκκρεµές θέµα της κατακυρώσεως των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου στην Ελλάδα, µετά τους Βαλκανικούς πολέµους, επιδείνωσε τις σχέσεις Ελλάδος-Τουρκίας. Η συνθήκη των Αθηνών το Νοέµβριο του 1913 δεν επέλυσε τη σχετική διαφορά. Αναφέρεται µάλιστα πως ο Τούρκος αντιπρόσωπος, διαπιστώνοντας πως η Ελλάδα ήταν ανυποχώρητη στο θέµα των νησιών, διατύπωσε την πρώτη επίσηµη απειλή εναντίον της ελληνικής µειονότητας. Οι διωγµοί άρχισαν στα τέλη του 1913 µε τη βίαιη εκδίωξη των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης. Τον Μάιο του 1914 υπό την καθοδήγηση των Γερµανών επεκτάθηκαν οι διωγµοί και στη δυτική Μικρά Ασία. Στη θέση των Ελλήνων που ξεριζώθηκαν, εγκαταστάθηκαν µουσουλµάνοι πρόσφυγες από εδάφη που έχασε η Τουρκία στους Βαλκανικούς πολέµους. Για την εκκένωση της περιοχής, που βρίσκεται απέναντι από τα επίµαχα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, από τον ελληνικό πληθυσµό προβλήθηκαν λόγοι στρατιωτικής άµυνας. Βέβαια το ελληνικό κράτος ήταν ακόµη ουδέτερο και ο βασιλιάς του θεωρούνταν γερµανόφιλος. Ι.Ε.Ε., τόµ. ΙΕ΄, σ. 99

 

Αφού µελετήσετε τις παραπάνω πηγές και µε βάση τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να εκθέσετε τους λόγους για τους οποίους η Τουρκική κυβέρνηση εξεδίωξε τους ελληνικούς πληθυσµούς από την Ανατολική Θράκη και τις ακτές της ∆υτικής Μικράς Ασίας κατά τους βαλκανικούς πολέµους.

 

2.     ΠΗΓΗ 1

Εις τα διαβήµατα των Πατριαρχείων και της Ελληνικής Κυβερνήσεως εδίδετο η στερεότυπος απάντησις ότι εδόθησαν αυστηραί διαταγαί προς κατάπαυσιν της µεταναστεύσεως. Πράγµατι, µετά τας απειλάς της ελληνικής κυβερνήσεως περί αντιποίνων εφαρµογής εδόθησαν διαταγαί απαγορεύουσαι, άνευ ετέρου, την αναχώρησιν των χριστιανών, αλλά ουχί και περί καταπαύσε ως των λόγων οίτινες προκάλεσαν την µετανάστευσιν· εκείνοι δε οι οποίοι µη δυνάµενοι να ανθέξωσιν εις τα καταπιέσεις ήθελον ν’ αναχωρήσωσιν ηναγκάζοντο να υπογράψωσι δηλώσεις ότι φεύγουσι οικειοθελώς ουδόλως εξαναγκαζόµενοι εις τούτο. Μετά τινα καιρόν συνεκινήθη τέλος και η ξένη διπλωµατία και απεστάλησαν οι Α΄ ∆ιερµηνείς των ενταύθα πρεσβειών των µεγάλων ∆υνάµεων, ίνα επί τόπου και εκ του πλησίον ίδωσι τα αποτελέσµατα του εναντίον των Ελλήνων διωγµού και της τροµοκρατίας. Ούτοι δε είδον ότι, πλην εν Κυδωνίαις και νέα Εφέσω, ουδείς Έλλην υπήρχε πλέον εις τα παράλια. Ταυτοχρόνως ήρχισαν και αι µεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας διαπραγµατεύσεις δια την ανταλλαγήν των κτηµάτων και των ελλήνων κατοίκων της Θράκης (…) ………………………………………………………………………………………….. Αι εργασίαι της επί τούτω συσταθείσης Μικτής Επιτροπής εξηκολούθησαν επί τινα χρόνον, οπότε επελθόντος του πολέµου (Α΄ Παγκοσµίου) διεκόπησαν χωρίς να καταλήξωσιν εις αποτέλεσµά τι. Η µετανάστευσις έπαυσεν αλλά η κατάστασις του εν Τουρκία ελληνισµού δεν εβελτιώθη, τουναντίον µάλιστα. Την κήρυξιν του πολέµου (Α΄ Παγκοσµίου) επηκολούθησεν η µονοµερής υπό της τουρκίας κατάργησις των διοµολογήσεων, συµπλήρωµα δε ταύτης θεωρούσιν οι τούρκοι και την κατάργησιν των προνοµίων του ηµετέρου γένους εν Τουρκία, διότι ούτω µόνον 113 φρονούσιν ότι θα δυνηθώσι να επιτύχωσι τον εκτουρκισµόν ολοκλήρου της χώρας αυτών.

Ανέκδοτη επιστολή από το Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών

ΠΗΓΗ 2

Σε δεκαπέντε µέρες ο κύριος όγκος της δουλειάς έχει τελειώσει. Σε πολλές κοινότητες και περιοχές, όπως στις δύο Φώκαιες, δεν υπάρχει πια ούτε ένας Έλληνας. Όπως είπε και ο υψηλότατος Said Halim πασάς, µεγάλος βεζύρης και υπουργός των Εξωτερικών, µε τον κυνισµό και τη διπροσωπία - που υπήρξαν τα κύρια χαρακτηριστικά των γεγονότων- στους πρέσβεις των Μεγάλων ∆υνάµεων στην Κωνσταντινούπολη: «απόλυτη τάξη βασιλεύει». Μάλιστα, βασιλεύει, γιατί δεν υπάρχει πια κανένας και τα αγαθά βρίσκονται στα χέρια των πλιατσικολόγων… Η έρευνα που διεξήγαγαν οι Μεγάλες ∆υνάµεις συνοδευόταν από κωµικά, στ’ αλήθεια, γεγονότα, που θα µε έκαναν να χαµογελάσω, αν οι καιροί δεν ήταν τόσο τραγικοί. Είχαν δοθεί διαταγές να βαφούν οι πόλεις, για να σβηστεί κάθε ίχνος καταστροφής. Στις δυο Φώκαιες, όπου συνόδευσα την επιτροπή ερεύνης, είχαν ξαναφτιάξει το ασβεστοκονίαµα, για να εξαφανίσουν τα σηµάδια από τις σφαίρες, οι πόρτες είχαν επισκευαστεί, για να εξαλειφθούν τα σπασίµατα από τις τσεκουριές και τα χτυπήµατα των υποκοπάνων· το αίµα είχε ξεπλυθεί από παντού. Ο αντιπρόσωπος της Οθωµανικής κυβέρνησης, που µας συνόδευε, ο Chukri µπέης, πολιτικός επιθεωρητής, προσπαθούσε να παραπλανήσει τους απεσταλµένους. Αυτή η παιδαριώδης σκηνοθεσία δεν ξεγέλασε κανέναν. Αλλά κανένα µέτρο δεν πάρθηκε.

 Félix Sartiaux, Η ελληνική Μικρασία, ό.π., σσ. 167-168

 Αφού µελετήσετε τις παραπάνω πηγές και µε βάση το κείµενο του σχολικού σας βιβλίου να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις: α) Ποιες ήταν οι διπλωµατικές ενέργειες του ελληνικού κράτους για την εξοµάλυνση της κατάστασης που είχε δηµιουργηθεί από τους διωγµούς των Ελλήνων της Τουρκίας και β) ποια τα αποτελέσµατά τους;

 

3.     ΠΗΓΗ 1

Ο Α. Α. Πάλλης, γνωστός για τον χειρισµό των προσφύγων, ως δηµόσιος υπάλληλος του Ελληνικού κράτους, σε µια «Αναδροµή στο προσφυγικό ζήτηµα» (Μικρασιατικά Χρονικά, Αθήνα, τόµος 11ος, 1964) διηγείται πως ένα πρωί του Απρίλη 1914, στη Θεσσαλονίκη όπου υπηρετούσε τότε ως οικονοµικός επιθεωρητής, είδε από το παράθυρό του πως το λιµάνι είχε γεµίσει από απρόσκλητα καράβια που είχαν καταφθάσει µέσα στη νύχτα. Τον πληροφόρησαν πως η Οθωµανική κυβέρνηση για να ασκήσει πίεση πάνω στην Ελλάδα ώστε να εκκενώσει τα νησιά του Αιγαίου και επίσης επειδή ήταν υποχρεωµένη να εγκαταστήσει τους Τούρκους πρόσφυγες οι οποίοι κατά χιλιάδες κατέφευγαν στην Οθωµανική Αυτοκρατορία, απ’ όλες τις γωνιές της Μακεδονίας και της ∆υτικής Θράκης, είχε εκδιώξει τον ελληνικό πληθυσµό πολλών χωριών της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της δυτικής Μικράς Ασίας, από το Αδραµύττι (Edremit) µέχρι τη Μάκρη (Fetiye), τον είχε φορτώσει σε πλοία µε κατεύθυνση τη Θεσσαλονίκη και την Καβάλα. Η ελληνική κυβέρνηση δεν είχε τίποτα οργανώσει για να δεχθεί αυτούς τους πρόσφυγες αν και έπρεπε να είχε προβλέψει πως η πολιτική της του βαλκανικού διαµοιρασµού θα κατέληγε σε µια αυτόµατη ανταλλαγή πληθυσµών. Ίδρυσε λοιπόν βιαστικά µια Επιτροπή Περιθάλψεως και Εγκαταστάσεως Προσφύγων στη Θεσσαλονίκη. Αυτή η πρώτη επιτροπή χρησιµοποιήθηκε ως βάση για την περαιτέρω οργάνωση του υπουργείου Πρόνοιας το 1917, της Γενικής ∆ιευθύνσεως Εποικισµού του Υπουργείου Γεωργίας το 1918, του υπουργείου Περιθάλψεως το 1922, της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων το 1924 και τελικά του υπουργείου Υγιεινής το 1928. Από τους κύριους οργανωτές της κυβερνητικής αυτής προσπάθειας για τους πρόσφυγες υπήρξε ο γιατρός και υπουργός Απόστολος ∆οξιάδης (1874- 1942), πρόσφυγας ο ίδιος από τη Στενήµαχο (Asenovgrad) της Βουλγαρίας, που είχε καταφύγει στην Ελλάδα το 1915. Το 1914, οι Έλληνες πρόσφυγες περισυλλέχθηκαν στη Θεσσαλονίκη µέσα στις εκκλησίες και οι αγροτικές οικογένειες πήραν τη θέση των κατοίκων στα εγκαταλειµµένα τουρκικά και βουλγαρικά χωριά της περιοχής.

∆. Κιτσίκη, Ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924), εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1988, σσ. 187-188

ΠΗΓΗ 2

 Αι καταδιώξεις ας υφίσταται την σήµερον το ελληνικόν εν Τουρκία στοιχείον δεν δύνανται να θεωρηθώσιν ή ως συνέχεια και εξέλιξις των διωγµών του παρελθόντος έτους. Αι µεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας επίσηµοι σχέσεις επανελήφθησαν µεν µετά την υπογραφήν της συνθήκης των Αθηνών αλλά δεν επανήλθε και η απαιτούµενη ηρεµία εις τας σχέσεις των δύο χωρών. Το ζήτηµα νήσων του Αιγαίου εξηκολούθη ν’ απασχολή την κοινήν γνώµην ή µάλλον την των ιθυνόντων ενταύθα νεοτουρκικών κύκλων, οίτινες εθεώρησαν καλόν, και 120 συντείνον εις την ταχυτέραν υπέρ αυτών λύσιν του ζητήµατος τούτου, να προκαλέσωσι διωγµόν εναντίον του ελληνικού στοιχείου και εξαναγκάσωσι ούτω την επίσηµον Ελλάδα εις υποχωρήσεις εν τω ζητήµατι τούτω των νήσων. Η πρόφασις ευρέθη ευκόλως: Από της καταλήψεως των τέως τουρκικών χωρών υπό των Βαλκανικών Κρατών ήρχισε µετανάστευσις του µουσουλµανικού στοιχείου, το οποίον δεν δύναται να εξακολουθήση, ως εκ των παραδόσεών του, να κατοική ενχώραις ένθα δεν είνε πλέον το δεσπόζον στοιχείον, ενδεχόµενον άλλως τε εις τούτο να συνέτειναν και καταπιέσεις ας υφίσταντο οι τούρκοι από µέρους των Σέρβων και των Βουλγάρων εν τοις υπό τούτων κατεχοµένοις τµήµασι. Βέβαιον είνε ότι την εν τω Οθωµανικώ κράτει δυσαρέσκειαν την προκληθείσαν υπό της µεταναστεύσεως των τουρκικών πληθυσµών της Μακεδονίας εξεµεταλλεύθη το νεοτουρκικόν κοµιτάτον και έθεσεν εις ενέργειαν το προς καταστροφήν του εν Τουρκία ελληνισµού σχέδιον αυτού. Ως εκ συνθήµατος ήρχισε πανταχού της Τουρκίας ο διωγµός.

Ανέκδοτη επιστολή από το Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών .

Αφού µελετήσετε τις παραπάνω πηγές και λάβετε υπόψη το κείµενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στα αίτια δηµιουργίας προσφυγικού ρεύµατος προς την Ελλάδα κατά τους βαλκανικούς πολέµους και στον τρόπο αντιµετώπισής τους από το ελληνικό κράτος.

 

4.     ΠΗΓΗ

Η εθνικιστική επανάσταση του Κεµάλ όξυνε το προσφυγικό πρόβληµα των Ελλήνων της Μ. Ασίας και του Πόντου Πρέπει να σηµειωθεί πως στη διάρκεια των διαδοχικών φάσεων της εθνικιστικής επαναστάσεως οξύνθηκε το προσφυγικό πρόβληµα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και του Πόντου, που σύµφωνα και µε τη µαρτυρία του Άγγλου ύπατου αρµοστή στην Κωνσταντινούπολη J. B. de Robeck ήδη από τον Οκτώβριο του 1919 έφθαναν κατά χιλιάδες στα µικρασιατικά παράλια και στις ακτές της Προποντίδας, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα κατάλληλης περιθάλψεως και εγκαταστάσεώς τους.

 Ι.Ε.Ε., τόµ. ΙΕ΄, σσ. 127-128 124

Αφού λάβετε υπόψη σας την παραπάνω πηγή να επισηµάνετε τη συµβολή του κινήµατος του Κεµάλ µέχρι το 1919 στην όξυνση του προσφυγικού προβλήµατος.

 

5.     Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις

(α) να αιτιολογήσετε την αλλαγή της στάσης των Συμμάχων απέναντι στην Ελλάδα μετά την εκλογική ήττα του Βενιζέλου το Νοέμβριο του 1920 και

(β) να αναφερθείτε στις οικονομικές και πολιτικές συνέπειες αυτής της αλλαγής.

Οι εξελίξεις αυτές ωστόσο δεν μπορούσαν να είναι ούτε άμεσα ορατές ούτε εγγυημένες για τις Δυτικοευρωπαϊκές δυνάμεις το Νοέμβριο του 1920. Το νέο καθεστώς αντιπροσώπευε για την Entente στη χειρότερη περίπτωση, κάποια πιθανή μελλοντική απειλή και, στην καλύτερη, έναν παράγοντα αστάθμητο. Οι πρώτες αντιδράσεις της κοινή γνώμης στην Αγγλία και ιδιαίτερα στη Γαλλία, όπου το όνομα του Κωνσταντίνου εξακολουθούσε να είναι σχεδόν εξίσου μισητό με αυτό του Γερμανού Κάιζερ, ενίσχυσαν τη στάση εχθρικής αναμονής (απλής αναμονής στην περίπτωση της Αγγλίας), που υιοθέτησαν συνολικά οι Συμμαχικές κυβερνήσεις απέναντι στην Ελλάδα μετά την ήττα του Βενιζέλου. (…) Η Γαλλία και η Ιταλία δεν είχαν όμως την ίδια γνώμη. Ο Γάλλος πρωθυπουργός Leygues πρότεινε να σταλεί στην ελληνική κυβέρνηση σαφής προειδοποίηση ότι τυχόν επιστροφή του Κωνσταντίνου θα σήμαινε παραδοχή της πολιτικής του κατά τη διάρκεια του πολέμου και ανασύσταση ενός καθεστώτος εχθρικού προς τους Συμμάχους. Στην περίπτωση αυτή θα έπρεπε η Ελλάδα να γνωρίζει ότι οι Σύμμαχοι δεν ήταν σε θέση να εμπιστευθούν σημαντικά στρατηγικά σημεία στη Μικρά Ασία σε μια μη φιλική κυβέρνηση. Με άλλα λόγια, επιστροφή του Κωνσταντίνου θα σήμαινε αναθεώρηση, από τις Δυνάμεις, της Συνθήκης των Σεβρών. Το τελικό κείμενο, που υιοθετήθηκε από τη Συμμαχική Συνδιάσκεψη του Λονδίνου και επιδόθηκε στην κυβέρνηση Ράλλη, στις 20 Νοεμβρίου, αποτελούσε τυπικά συμβιβασμό ανάμεσα στις δύο απόψεις με ουσιαστική παραδοχή των γαλλικών θέσεων. Δεν έθετε θέμα αναθεωρήσεως της Συνθήκης (Σεβρών), αλλά τόνιζε ότι οι δυνάμεις της Entente θα θεωρούσαν τυχόν επιστροφή του Κωνσταντίνου στον ελληνικό θρόνο σαν μια μη φιλική ενέργεια που θα τους έδινε το δικαίωμα να επανεξετάσουν ολόκληρη την πολιτική τους στην Εγγύς Ανατολή χωρίς καμία δέσμευση˙ χωρίς, δηλαδή να δεσμεύονται από τη Συνθήκη των Σεβρών. Η Ελλάδα θα έπαυε να θεωρείται σύμμαχος-εντολοδόχος της Entente στη Μικρά Ασία. Στις 21 Νοεμβρίου, μία μέρα πριν από το δημοψήφισμα για την επιστροφή του Κωνσταντίνου, οι πρεσβευτές της Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας εξουσιοδοτήθηκαν να γνωστοποιήσουν στην ελληνική κυβέρνηση ότι οι Σύμμαχοι θα διέκοπταν κάθε οικονομική υποστήριξη προς την Ελλάδα αν ξαναγύριζε ο εξόριστος μονάρχης.

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ΄, σελ.150

 

 

 

6.  ΠΗΓΗ

Άρθρα της Συνθήκης των Σεβρών που αφορούν την «παραχώρηση» της Σµύρνης στους Έλληνες

 

Στο Γ΄ µέρος, στο Άρθρο 66 καθορίζονται µε εξαντλητική λεπτοµέρεια τα γεωγραφικά όρια της περιοχής της Σµύρνης…

Στο άρθρο 69 διαγραφόταν το προσωρινό της καθεστώς:

 «Άρθρον 69. Η πόλις της Σµύρνης και τα εν άρθρω 66 περιγραφόµενα εδάφη παραµένουσιν υπό την οθωµανικήν κυριαρχίαν. Ουχ ήττον η Τουρκία µεταβιβάζει εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν την ενάσκησιν των κυριαρχικών αυτής δικαιωµάτων επί της πόλεως της Σµύρνης και των ειρηµένων εδαφών. Εις ένδειξιν της κυριαρχίας ταύτης, η οθωµανική σηµαία θα είναι διαρκώς υψωµένη επί εξωτερικού τινος φρουρίου της πόλεως, υποδειχθησοµένου υπό 148 των Προεχουσών Συµµάχων ∆υνάµεων». Εξάλλου η ελληνική κυβέρνηση θα ήταν υπεύθυνη για τη διοίκηση της Σµύρνης (άρθρο 70), θα διατηρούσε τις αναγκαίες στρατιωτικές δυνάµεις για την τήρηση της ασφαλείας και της τάξεως (άρθρο 71), θα ίδρυε τοπικό κοινοβούλιο µε αναλογική αντιπροσώπευση όλων των τµηµάτων του πληθυσµού (άρθρο 72), αναλάµβανε επίσης την υποχρέωση να διατηρήσει το τουρκικό νόµισµα χωρίς να το υποτιµήσει (άρθρο 77) και αναγνώριζε την εξοµοίωση των Οθωµανών υπηκόων κατοίκων της περιοχής µε τους Έλληνες υπηκόους εξασφαλίζοντάς τους διπλωµατική και προξενική προστασία (άρθρο 79). Τέλος, το άρθρο 83 διέγραφε τη διαδικασία ενδεχόµενης οριστικής προσαρτήσεως της πόλεως και της περιοχής στην Ελλάδα: «Παρελθούσης πενταετίας από της ενάρξεως της ισχύος της παρούσης Συνθήκης, το υπό του άρθρου 72 προβλεπόµενον τοπικόν κοινοβούλιον δύναται, δια ψηφίσµατος κατά πλειονοψηφίαν, να αιτήσηται παρά του Συµβουλίου της Κοινωνίας των Εθνών, όπως η πόλις της Σµύρνης και το εν άρθρω 66 περιγραφόµενον έδαφος περιελθώσιν οριστικώς εις το Βασίλειον της Ελλάδος. Το Συµβούλιον δύναται να απαιτήση προηγουµένως δηµοψήφισµα κατά τους όρους ους θα υποδείξη. Εν περιπτώσει καθ’ ην η εφαρµογή της προηγουµένης παραγράφου ήθελεν έχει ως αποτέλεσµα την εις το Βασίλειον της Ελλάδος περιέλευσιν της Σµύρνης και του ειρηµένου εδάφους, το κυριαρχικόν δικαίωµα της Τουρκίας, περί ου το άρθρον 69, θα τερµατισθή. Η Τουρκία δηλοί από τούδε ότι παραιτείται, εν τη περιπτώσει ταύτη, υπέρ της Ελλάδος, πάντων των δικαιωµάτων και τίτλων αυτής επί της πόλεως».

 Ι.Ε.Ε., τόµ. ΙΕ΄, σσ. 140-141

 Αφού µελετήσετε την παραπάνω πηγή και µε βάση τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο (που αναφέρονται στο άρθρο 83) να προσδιορίσετε το καθεστώς της Σµύρνης σύµφωνα µε τη Συνθήκη των Σεβρών.

 

7.

ΠΗΓΗ 1

"Το πλήρωμα του χρόνου ήλθεν. Η Ελλάς εκλήθη υπό του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβη την Σμύρνην, ίνα ασφαλίση την τάξιν. Οι ομογενείς εννοούσιν ότι η απόφασις αυτή ελήφθη, διότι εν τη συνειδήσει των διευθυνόντων το Συνέδριον, είναι αποφασισμένη η ένωσις της Σμύρνης μετά της Ελλάδος. Διατελέσας μέχρι των Βαλκανικών πολέμων υπόδουλος υπό τον αυτόν ζυγόν, εννοώ καλώς ποία αισθήματα χαράς θα πλημμυρίσωσι σήμερον τας ψυχάς των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. 
Την εκδήλωσιν των αισθημάτων τούτων δεν εννοώ βεβαίως να παρεμποδίσω. Αλλά είμαι βέβαιος, ότι η εκδήλωσις αύτη δεν θα λάβη χαρακτήρα ούτε εχθρικότητος, ούτε υπεροψίας απέναντι ουδενός των συνοίκων του πληθυσμού. Η εκδήλωσις της πλημμυρούσης χαράς, ας συνοδευθή, τουναντίον, με εκδήλωσιν των αδελφικών αισθημάτων προς τους συνοίκους πληθυσμούς. 
Ας δοθή εις αυτούς να εννοήσουν, ότι δεν εορτάζομεν την κατάλυσιν ενός ζυγού, δια να υποκαταστήσωμεν εις αυτόν την ιδίαν ημών επικράτησιν επί βλάβη των άλλων. Αλλά ότι η ελληνική ελευθερία θα φέρη προς όλους, ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος, την ισότητα και την δικαιοσύνην. 
Εμπνέοντες εις πάντας τους συνοίκους πληθυσμούς την εμπιστοσύνην ταύτην, δεν μένομεν μόνον πιστοί εις αυτήν την εθνικήν μας υπόστασιν, αλλά εξυπηρετούμεν άριστα αυτά τα υπέρτερα εθνικά συμφέροντα. 
Ιδιαιτέρα προσοχή πρέπει να επιδειχθή προς το Ιταλικόν στοιχείον. Ας μη παροραθή, ότι η Ιταλία συνήνεσε μετά των λοιπών Συμμάχων εις την ελληνικήν κατάληψιν της Σμύρνης. Γνωρίζω ότι η έκκλησίς μου προς την Ελληνικήν Μικράν Ασίαν δεν γίνεται επί ματαίω και εύχομαι, όπως όσον τάχιστα, δυνηθώ να επισκεφθώ αυτήν, κομιστής Ευαγγελίου εθνικής δι' αυτήν αποκαταστάσεως". 

ΠΗΓΗ

Πριν από το 1922, η Σμύρνη αριθμούσε 270.000 κατοίκους, που κατανέμονταν σε 140.000 Ελληνες, 80.000 Τούρκους, 12.000 Αρμένιους, 20.000 Εβραίους και 15.000 Ευρωπαίους, ανάμεσα στους οποίους και οι Λεβαντίνοι.
H συντριπτική παρουσία του ελληνικού στοιχείου έδινε στην πόλη ελληνικό χαρακτήρα που τον υπογράμμιζε ακόμη περισσότερο το γεγονός ότι η οικονομική και η πολιτιστική της ζωή βρισκόταν στα χέρια του.

ΟΕΔΒ

Αφού µελετήσετε την παραπάνω πηγή και µε βάση τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παραθέσετε την κατάσταση του μικρασιατικού ελληνισμού μέχρι το 1920 και τις συνέπειες της καταστροφής .

 

8. Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, ναπεριγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των Μικρασιατών προσφύγων κατά το πρώτο διάστημα της έλευσής τουςστην Ελλάδα.

(Κείμενο Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα )

«∆εκαπέντε μέρες μείναμε στα βαπόρια. Έπειτα φτάσαμε στον Πειραιά. Απ’τον Πειραιά μόνο τα σύρματα ξέρω. Στασύρματα είκοσι μέρες μας κρατήσανε. Αμάν, πολύ μας ρεζιλέψανε, πολύ μας βασανίσανε. [...] Μας γδύσανε. Ό,τιφορούσαμε στον κλίβανο, άντε, τα βάλανε. Παπούτσια δεν είχαμε έπειτα να φορέσουμε. Μας δίνανε να φάμε. Είχαμε καιμαζί μας. Όμως στην καραντίνα μεγάλο ρεζιλίκι, μεγάλο σεφιλίκι [=κακοπάθεια] ήτανε. Είκοσι μέρες κράτησε. Από τον Άι-Γιώργη, απ’ τον Πειραιά, μας βάλανε στο βαπόρι, στη Θεσσαλονίκη μας φέρανε. Μας βγάλανε και μας αφήσανε. Στασοκάκια της Θεσσαλονίκης μας αφήσανε. Στα σοκάκια της Θεσσαλονίκης πεταμένοι ήμαστε. [...] Περνούσε ο κόσμος.Μας βλέπανε από μακριά. ∆εν ερχόντανε κοντά μας:-Προσφυγιά! προσφυγιά! λέγανε και περνούσανε…

».(Μαρτυρία Καλλισθένης Καλλίδου από το χωριό Φερτέκι της Καππαδοκίας, κοντά στη Νίγδη). Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών).

 

Εσπερ 2009

 

9. Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το παράθεμα που σας δίνεται, να παρουσιάσετε την αντίδραση των προσφύγων, όπως αυτή εκδηλώθηκε μετά την υπογραφή της ελληνοτουρκικής Σύμβασης της Λοζάνης στις 30 Ιανουαρίου 1923, και να εκθέσετε τα επιχειρήματα που αυτοί χρησιμοποίησαν για να υποστηρίξουν τις θέσεις τους

 

Εσπερ επ 2009

Ψήφισμα που εγκρίθηκε από τους πρόσφυγες της Αθήνας στην Ομόνοια, στο πάνδημο συλλαλητήριο της 21-1-1923 πουοργανώθηκε για να εκφραστεί η αντίθεσή τους στην υποχρεωτική ανταλλαγή. «Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, της  Ανατολικής Θράκης και του Εύξεινου Πόντου θεωρούν ότι η Ανταλλαγή των ελληνικών πληθυσμών της Τουρκίας πουανέρχονται σ’ένα εκατομμύριο διακόσιες χιλιάδες απέναντι σε τριακόσιες χιλιάδες μουσουλμάνους της Ελλάδας πλήττει καίρια

την παγκόσμια συνείδηση και την παγκόσμια ηθική ότι είναι αντίθετη προς τα ιερότερα δικαιώματα του ανθρώπου, της ελευθερίας και ιδιοκτησίας· ότι το σύστημα της Ανταλλαγής αποτελεί νέα και κεκαλυμμένη μορφή αναγκαστικού εκπατρισμούκαι αναγκαστικής απαλλοτρίωσης που κανένα κράτος δεν έχει το δικαίωμα να θέσει σε εφαρμογή παρά τη θέληση τωνπληθυσμών. Ότι οι ελληνικοί πληθυσμοί της Μικρασίας, αυτόχθονες από πανάρχαιους χρόνους στη γη που κατοικούσαν καιπάνω στην οποία τα δικαιώματά τους είναι αναπαλλοτρίωτα και απαράγραπτα, δεν μετανάστευσαν με τη θέλησή τους αλλάεκδιώχθηκαν από τις εστίες τους αντιμετωπίζοντας το φάσμα της σφαγής. Οι αλύτρωτοι Έλληνες συναγμένοι εδώ και σε άλλες πόλεις και νησιά της Ελλάδας αποφασίζουν και ψηφίζουν ομόφωνα να αξιώσουν τη δυνατότητα να παλιννοστήσουν στις πατρίδες τους κάτω από ουσιαστικές συνθήκες εγγύησης που θα καταστήσουν αυτήν την παλιννόστηση πραγματοποιήσιμη Σεαντίθετη περίπτωση καταγγέλλουν την αδικία που τους γίνεται, σαν μία προσβολή δίχως προηγούμενο κατά της ανθρωπότητας και του πολιτισμού.» ∆ημοσιεύτηκε στο Ελεύθερο Βήμα, ∆ευτέρα, 9/22-1-1923